Γιατί υπάρχουν τα αρσενικά; Αν μάθατε βιολογία στο σχολείο, οι δάσκαλοί σας μάλλον θα σας είπαν ότι αυτό συνέβη επειδή ο συνδυασμός γονιδίων από διαφορετικά άτομα –ένα αρσενικό και ένα θηλυκό- αυξάνει την διαφοροποίηση σε ένα είδος και αυτή η διαφοροποίηση είναι που βοηθά το είδος να επιβιώσει.
Δυστυχώς οι περισσότεροι ειδικοί της εξέλιξης σταμάτησαν να πιστεύουν σε αυτή την εξήγηση εδώ και 30 χρόνια. Από αναπαραγωγικής άποψης, κανένα άτομο δεν ενδιαφέρεται για τίποτα πέρα από την διαιώνιση των γονιδίων του, μεταφέροντάς τα στην επόμενη γενιά. Όσον αφορά το σύνολο του είδους, τα γονίδια συντηρούνται ή εξαφανίζονται μάλλον τυχαία, σε μεγάλο βαθμό σύμφωνα με τις «ορέξεις» του κλίματος και τις γεωλογίας. Επιπλέον, στην πραγματικότητα δεν χρειάζονται φύλα για να υπάρξει διαφοροποίηση: Η πλειονότητα των οργανισμών όπως τα μικρόβια, ευχαρίστως μεταλλάσσονται και διαφοροποιούνται χωρίς σεξ.
Ο μεγάλος εξελικτικός βιολόγος John Maynard Smith έβλεπε το σεξ περίπου σαν ανεξήγητο. Μιλούσε για το «διττό κόστος των αρσενικών». Πρώτον, είναι ακατανόητο γιατί οποιοδήποτε θηλυκό θα ήθελε να πετάξει τα μισά του γονίδια και να πάρει κάποιου άλλου, ενώ θεωρητικά θα μπορούσε να παράγει κλώνους του εαυτού του. Δεύτερον, τα αρσενικά πολλών ειδών είναι εντελώς άχρηστα σε οτιδήποτε άλλο πέρα από το να κάθονται, να παχαίνουν εις βάρος των θηλυκών και –όπως είπε ο Richard Dawkins- να δέρνονται με άλλα αρσενικά. Σε κάποια ζώα όπως στους θαλάσσιους ελέφαντες, η μεγάλη πλειοψηφία των αρσενικών πεθαίνουν σαν άχρηστοι, απογοητευμένοι παρθένοι.
Δεδομένης αυτής της αχρηστίας, ίσως δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι υπάρχουν τουλάχιστον 40 είδη που το θηλυκό σκοτώνει το αρσενικό κατά την διάρκεια, ή μετά το σεξ. Στην περίπτωση των Μαντωδών εντόμων, το θηλυκό κόβει το κεφάλι του αρσενικού δαγκώνοντάς το σαν προκαταρκτικό, ενώ το αρσενικό συνεχίζει σε ένα εξαρτημένο αντανακλαστικό μεταθανάτιου οργασμού. Θηλυκά άλλων ειδών είναι παρομοίως ευφάνταστα: Τα αρσενικά κοκκοειδή έντομα έχουν υποβιβαστεί σε μικροσκοπικά ογκίδια που κρέμονται στα πόδια του θηλυκού, ενώ τα Λοφιοειδή θηλυκά ψάρια κουβαλούν τα ταίρια τους στις πλάτες τους σαν μικροσκοπικούς νάνους.
Επίσης υπάρχουν πολλοί αποτελεσματικοί τρόποι αναπαραγωγής πέρα από το σεξ όπως το καταλαβαίνουμε. Αυτοί περιλαμβάνουν την απλή διαίρεση και την γονιδιακή ανταλλαγή. Αυτές οι δύο μέθοδοι έχουν εξυπηρετήσει τα βακτήρια τόσο καλά, ούτως ώστε να είναι το μακροβιότερο των ειδών του πλανήτη μας, όπως επίσης το πολυπληθέστερο και μάλλον να αποτελούν το μεγαλύτερο τμήμα της μάζας των ζωντανών οργανισμών.
Σε άλλους οργανισμούς, εναλλακτικές μέθοδοι αναπαραγωγής περιλαμβάνουν τον ερμαφροδιτισμό, την ανάπτυξη «μπουμπουκιών» και την ισογαμία (δύο άτομα του είδους, χωρίς να έχουν χαρακτηριστικά φύλου, συνδυάζουν τα γονίδιά τους). Υπάρχουν ασεξουαλικές παραλλαγές σε πλάσματα όλων των ειδών, όπως στις τσούχτρες, στις πικραλίδες, στους λειχήνες και στις σαύρες. Από τα πλάσματα που αναπαράγονται σεξουαλικά, κάποια είδη έχουν δύο φύλα, μα κάποια άλλα έχουν τρία, ή δεκατρία, ή δέκα χιλιάδες αν μιλάμε για μύκητες. Πολλά είδη εναλλάσσονται μεταξύ σεξουαλικής και ασεξουαλικής αναπαραγωγής, είτε τακτικά, είτε περιστασιακά, αναλόγως των συνθηκών. Οι βδέλλες -μικρά ασπόνδυλα που ζουν σε αποχετεύσεις και λιμνάζοντα νερά- σταμάτησαν το σεξ πριν από περίπου 80 εκατομμύρια χρόνια και έκτοτε έχουν διαφοροποιηθεί σε εκατοντάδες υποείδη, χωρίς να επανακτήσουν την τάση για σεξ. Ο Maynard Smith τις χαρακτήρισε «εξελικτικό σκάνδαλο», αφού φαίνεται να αμφισβητούν το συμπέρασμα ότι το σεξ είναι καθ’ οιονδήποτε τρόπο μια βιολογική εξέλιξη.
Οι διάφορες τρέχουσες θεωρίες σχετικά με το γιατί τα αρσενικά εμφανίστηκαν εξελικτικά και υπάρχουν ακόμα, παρατίθενται πολύ ωραία στο βιβλίο του Matt Ridley «Η Κόκκινη Βασίλισσα». Επίσης καλύπτονται στο γλαφυρό και απίστευτα ενημερωτικό βιβλίο της Olivia Judson «Οι σεξουαλικές συμβουλές της Δρ. Τατιάνας προς όλη την Δημιουργία». Οι διαφορετικές θεωρίες βρίσκουν τον χώρο τους σε ονόματα όπως το «γρανάζι» του Muller, το «τσεκούρι» του Κοντρασόβ, και η ομώνυμη «Κόκκινη Βασίλισσα» του βιβλίου του Ridley (που πήρε το όνομα της από τον χαρακτήρα του «Μέσα από τον καθρέφτη» του Lewis Carroll, η οποία έτρεχε χωρίς να φτάνει πουθενά, επειδή το τοπίο μετακινούνταν μαζί της). Αυτή η τελευταία θεωρία φαίνεται να κερδίζει έδαφος προς το παρόν. Βασίζεται στην ιδέα ότι το σεξ είναι μέρος ενός συνεχόμενου αγώνα για να «ξεγελάσουμε» τα μικρόβια: «Είναι επίσης λογικό να υποθέσουμε ότι οι πατριαρχικές κοινωνίες είναι ο τρόπος των ανδρών να προσπαθήσουν να επιβάλλουν τις ανάγκες τους στο πρόσωπο της έμφυτης κατωτερότητάς τους»
Αυτό που είναι ξεκάθαρο πάντως είναι πως η συναίνεση που υπήρχε σε αυτό το θέμα από την εποχή του Δαρβίνου έως την δεκαετία του 1980, έχει διασπαστεί εντελώς. Αντίθετα ο σκοπός των ανδρών έχει γίνει ένα από τα μεγαλύτερα αναπάντητα ερωτηματικά της επιστήμης. Μαντεύω πως τελικά θα φτάσουμε να θεωρούμε την γονιμοποίηση από άνδρες ως εθελοντικό συμβιβασμό, κάπου μεταξύ εισβολής και συμμαχίας, παρασιτισμού και συμβίωσης, ή γενετικού βιασμού και πληροφορημένης συναίνεσης. Υπάρχουν ήδη αρκετές ενδείξεις που δείχνουν πως οι γυναίκες βιολογικά αντιστέκονται (πχ αφαιρώντας από το ανδρικό σπέρμα τμήμα του δικού τους DNA) και πως οι άνδρες προσπαθούν να ελέγξουν την αναπαραγωγή ενάντια στην βούληση των θηλυκών (πχ σκοτώνοντας ανταγωνιστικά σπερματοζωάρια στο μέσα στο γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα, ή εναλλακτικά σκοτώνοντας τους ανταγωνιστές και τους απόγονους τους απευθείας αργότερα).
Εάν ο σκοπός των αρσενικών σε εξελικτικούς όρους είναι αμφίβολος, οι συνέπειες του να υπάρχουν δύο φύλα δεν είναι επίσης πολύ θετικές για τους άνδρες. Σε μια σύνοψη ενδείξεων σχετικές με τους άνδρες, ο συνάδελφος και μέντοράς μου Sebastian Kraemer απέδειξε το μέγεθος του προβλήματος. Κατά την διάρκεια του βίου, η άνδρες είναι πιο ευπαθείς από τις γυναίκες στις περισσότερες των περιπτώσεων. Αυτό ξεκινά με την ευπάθεια του αρσενικού εμβρύου, η οποία οδηγεί σε «μεγαλύτερο κίνδυνό θανάτου ή ζημιών από όλες τις ανωμαλίες της κύησης που μπορεί να υπάρξουν». Αν επιβιώσουν τις δυσκολίες της κύησης, τα αγόρια είναι πολύ πιο επίφοβα να παρουσιάσουν αναπτυξιακές διαταραχές από τα κορίτσια. Αυτές μεγεθύνονται στην συνέχεια από τις πολιτισμικές μας προσλαμβάνουσες σχετικά με την αρρενωπότητα και από τις χαμηλές προσδοκίες μας από τα αρσενικά. Η τοξική διάδραση των βιολογικών και κοινωνικών «συστατικών» μεταφράζεται σε πολύ υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών και θανάτων από βίαια εγκλήματα.
Τα αρσενικά επίσης τα καταφέρνουν χειρότερα (μεταξύ άλλων) και στα εκπαιδευτικά επιτεύγματα, στην συναισθηματική ευφυΐα, στον αλκοολισμό, την κατάχρηση ουσιών, τις διαταραχές του κυκλοφορικού, στον διαβήτη και την μακροζωία. Ο Kraemer βλέπει πως το αρσενικό μειονέκτημα είναι «καλωδιωμένο» από την βρεφική ηλικία και επιμένει μέχρι τον θάνατο, μα προτείνει ότι δεν πρέπει να συμπεράνουμε οπωσδήποτε ότι η «αρσενικότητα» είναι γενετική διαταραχή. Αντιθέτως, υποστηρίζει πως πρέπει να δείξουμε περισσότερη περιέργεια για τους λόγους που τα αγόρια και οι άνδρες είναι τόσο ευπαθείς και πρέπει να δώσουμε μεγαλύτερη προσοχή στο να το διορθώσουμε, τόσο κατά την ανατροφή των παιδιών όσο και στην ιατρική. Αν και ο Kraemer δεν το αναφέρει αυτό, είναι λογικό να υποθέσουμε ότι τελικά οι πατριαρχικές κοινωνίες είναι όντως ο τρόπος των ανδρών να προσπαθήσουν να επιβάλλουν τις ανάγκες τους στο πρόσωπο της έμφυτης κατωτερότητάς τους.
Μπορεί να μην αποτελεί σύμπτωση ότι οι ερωτήσεις για τον λόγο ύπαρξης των αρσενικών καθώς και οι ανησυχίες για τις σχετικές ελλείψεις τους εμφανίζονται σε αυτό το σημείο της ιστορίας. Αρκετές από τις σχετικές πληροφορίες θα ήταν μάλλον διαθέσιμες σε έναν παρατηρητή τον καιρό του Δαρβίνου. Η πρόσφατη εμφάνιση αυτών των επιστημονικών ανησυχιών, μπορεί κάλλιστα να είναι η συνέπεια ενός απόλυτα κατανοητού ανδρικού άγχους. Τις τελευταίες γενιές του είδους μας, ο έλεγχος των γυναικών πάνω στην γονιμότητα έχει αναπτυχθεί με έναν ρυθμό τόσο εκπληκτικό που μπορεί να συγκριθεί με την ξαφνική εμφάνιση της έμφυλης αναπαραγωγής πριν από ένα δισεκατομμύριο χρόνια. Με εξελικτικούς όρους, χρειάστηκε μόνο το άνοιγμα και κλείσιμο του ματιού από την εμφάνιση του κολπικού διαφράγματος και των αντισυλληπτικών στα μέσα του προηγούμενου αιώνα, στην εκτεταμένη χρήση κατεψυγμένου σπέρματος και την εξαγωγή ωαρίων και συνεπώς, την κλωνοποίηση ανθρώπινων ωαρίων. Μέσα στην διάρκεια μιας γενιάς, οι γυναίκες έχουν προχωρήσει σε μερικά τεράστια βήματα βιολογικής απελευθέρωσης και φτάνουν στο κατώφλι της παρθενογένεσης.
Υποθέτοντας ότι τα μικρά τεχνικά προβλήματα της καταστροφής γονιδίων κατά την κλωνοποίηση, μπορούν να ξεπεραστούν σύντομα και ότι τα νομικά εμπόδια συν τω χρόνω θα αρθούν –υποθέσεις που φαίνονται λογικές- είναι εφικτό οι γυναίκες του είδους μας να έχουν σύντομα την επιλογή να έχουν πάρα πολύ λίγους άνδρες γύρω τους, ή και κανέναν. Αν μπορούν εν τω μεταξύ, να εμποδίσουν τους άνδρες από το να καταστρέψουν τον πλανήτη ως βιώσιμη κατοικία, μπορεί να συγχωρεθούν αν αποφασίσουν να ακολουθήσουν τον δρόμο που ακολούθησαν οι βδέλλες. Σε μια τέτοια περίπτωση, η προσπάθεια να κατανοηθεί η «αρσενικότητα» ή να αντιμετωπιστούν οι έμφυτες δυσκολίες της, θα είναι μια εντελώς ακαδημαϊκή συζήτηση.
Το άρθρο επιμελήθηκε και μετάφρασε ο Κ. Κωνσταντινίδης, Χειρουργός, Ουρολόγος-Ανδρολόγος, Πρόεδρος του Ανδρολογικού Ινστιτούτου Αθηνών.
